غدد فوق کلیوی - هورمونهای غدد فوق کلیوی

غده فوق کلیه و هورمون‌های مهمی که توسط آن ترشح می‌شود

افزایش وزن، چاقی مرکزی، نازک شدن پوست، کبود شدن آسان پوست، وجود خطوط ارغوانی در شکم و اندام‌ها، اختلال قاعدگی در زنان، افزایش مو در صورت زنان، آکنه و پوست چرب، ضعف عضلانی، پوکی استخوان و شکستن آسان استخوان‌ها، افزایش قند خون، افزایش فشار خون، تغییر در خلق فرد مانند افسردگی، عصبانی بودن، نگران بودن، مبتلا شدن آسان به عفونت، لخته شدن خون در سیاه‌رگ پاها از جمله نشانه‌های بروز این سندرم در افراد هستند. ولی در زمانی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد؛ مثلا مدت طولانی مواد مغذی مناسب و کافی به فرد نمی‌رسد؛ کورتیزول سبب می‌شود که این گلیکوژن ذخیره‌ای مجددا به گلوکز تبدیل شده و مورد استفاده سلول‌های بدن مخصوصا سلول‌های اعضای حیاتی‌تر مانند مغز و قلب قرار بگیرد.

در زنان اگر ترشح آندروژن‌های قشر غده فوق کلیه از حد طبیعی بیشتر شود، نشانه‌هایی از صفات ثانویه جنسی مردانه مانند بم شدن صدا، پرمویی (هیرسوتیسم)، کاهش رشد پستان‌ها و بزرگ شدن کلیتوریس  بروز پیدا می‌کند که این اختلال، سندروم ادرنوژنیتال نامیده می‌شود. این روال تا زمانی که ذخیره گلیکوژن در بدن موجود باشد انجام می‌شود اما زمانی که این ذخایر تمام شوند؛ کورتیزول مواد دیگر از جمله چربی‌ها و پروتئین‌ها را برای تامین سوخت مورد نیاز سلول‌ها می‌سوزاند که این موضوع اصلا شرایط خوبی برای بدن نیست. کاهش دفع سدیم از ادرار، افزایش دفع پتاسیم و یون هیدروژن در ادرار و افزایش جذب آب در کلیه و جلوگیری از هدر رفتن آب بدن اصلی‌ترین تاثیرات این هورمون در بدن هستند که نقش به سزایی در هموستاز بدن و حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در بدن دارند.

در صورتی که توده‌ای به وجود آمده که باعث افزایش سطح آلدوسترون در فرد شده است؛ درمان انتخابی قطعا جراحی است در غیر این صورت درمان با داروهای مهارکننده آلدوسترون یا سایر داروهای ضد فشار خون صورت می‌گیرد. غدد فوق کلیوی که در اصطلاح پزشکی با نام غدد آدرنال (Adrenal) شناخته می‌شوند، یک جفت غده درون‌ریز هستند که هر کدام روی یک کلیه‌ قرار گرفته‌اند و وزن هر کدام از غده‌ها تقریبا ۵ گرم است. آیا با غده فوق کلیه یا غده آدرنال آشنایی دارید؟ وظایف غدد فوق کلیوی در بدن چیست؟ برای شناخت بیشتر غده فوق کلیه و وظایفی که در بدن ما انجام می‌دهد؛ در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.

آناتومی غدد فوق کلیوی: نقش آدرنال و هورمون آدرنالین در بدن

یکی دیگر از دلایل عمده سندرم کوشینگ مصرف بیش از حد و طولانی مدت استروئیدهای خارجی مانند پردنیزون یا دگزامتازون است که برای درمان بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی یا التهابی (به عنوان مثال لوپوس، آرتروز روماتوئید، آسم، بیماری التهابی روده، مولتیپل اسکلروزیس و غیره) تجویز می‌شود. به عنوان مثال، برای تولید کورتیزول از غده فوق کلیوی موارد زیر رخ می‌دهد: • هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را تولید می‌کند که باعث تحریک غده هیپوفیز شده و سبب ترشح هورمون آدرنرژیکورتروپین (ACTH) می‌شود. فشار خون بالا؛ دیابت؛ و سایر موارد بهداشتی تولید بیش از حد کورتیزول را می‌توانند تحت تاثیر قرار دهند و همچنین این عارضه می‌تواند با تولید بیش از حد ACTH توسط یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز یا سایر تومورهای بدن ایجاد شود.

مانند چندین هورمون دیگر تولید شده توسط غدد فوق کلیوی، اپی نفرین و نوراپی نفرین اغلب در شرایط استرس زا از نظر جسمی و عاطفی فعال می‌شوند که بدن شما را برای تحمل فشار غیرمعمول آماده می‌کنند. دو حالت معمول که در آن غدد فوق کلیوی باعث ایجاد مشکلاتی برای سلامتی می‌شوند (بیماری های آدرنال) تولید خیلی کم یا بیش از حد برخی از هورمون‌های خاص است که منجر به عدم تعادل هورمونی می‌شود. از جمله نقش‌های دیگر این هورمون‌ها می‌توان تنظیم ضربان قلب و نیروی انقباض قلب، افزایش جریان خون به عضلات و مغز، ریلکس شدن عضلات صاف و کمک به متابولیسم گلوکز (قند) را نام برد. این بیماری ممکن است ناشی از بیماری غدد فوق کلیوی (نارسایی اولیه آدرنال، بیماری آدیسون) یا به دلیل بیماری‌هایی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز باشد (نارسایی ثانویه آدرنال).

غدد فوق کلیوی در پاسخ به سیگنال‌های غده هیپوفیز در مغز، هورمون‌هایی تولید می‌کند که به ارسال سیگنال از هیپوتالاموس، که در مغز قرار دارد، واکنش نشان می‌دهد. تومورهای بدخیم فوق کلیه (سرطان آدرنال) مانند کارسینوم آدرنال، نادر است و اغلب زمانی تشخیص داده می‌شوند که در سایر ارگان‌ها و بافت‌ها گسترش یافته‌اند. اگرچه نارسایی آدرنال معمولاً با گذشت زمان بروز می‌کند، اما گاهی نیز به طور ناگهانی می‌تواند به عنوان یک نارسایی حاد آدرنال (آدرنال بحرانی) ظاهر شود. این حالت نیز علائم مشابهی دارد اما گاهی علایم آن جدی تر است از جمله شوک تهدید کننده زندگی، تشنج و کما که اگر این بیماری درمان نشود ممکن است ایجاد شوند.

بیماری‌های غدد فوق کلیوی یا آدرنال

ایشان برای درمان اختلالات غدد آدرنال، به صورت پیوسته تمامی تکنیک‌ها و روندهای درمانی نوین را ارزیابی می‌کنند تا به‌روزترین شیوه‌ها و مؤثرترین درمان‌ها را برای بیماران خود فراهم نمایند. دو بخش بسیار متفاوت این غدد، قشری و مرکزی، به حفظ و تنظیم بسیاری از فرایندهای داخلی از سوخت‌وساز بدن گرفته تا پاسخ به استرس‌های درونی و محیطی، کمک می‌نمایند،. برخلاف بخش قشری آدرنال، بخش مرکزی غدد فوق کلیوی عملکرد حیاتی نخواهد داشت، اما این بدین معنی نیست که هورمون‌های این بخش برای ادامه زندگی موردنیاز نمی‌باشند. هنگامی که هیپوتالاموس، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را ترشح می‌کند، غده هیپوفیز تحریک شده و هورمون "آدرنال کورتیکوئیدها (ACTH)" را ترشح می‌نماید.

ترشح هورمون‌های بخش مرکزی غدد فوق کلیوی توسط سیستم عصبی سمپاتیک تحریک می‌شوند، و هنگامی ترشح می‌شوند که شما تحت استرس قرار می‌گیرید. هر غده آدرنال از دو قسمت مجزا تشکیل شده است، ساختار قسمت بیرونی غده، "بخش قشری آدرنال" و ساختار داخلی غده، "بخش مرکزی آدرنال" نام دارد. هنگامی که به غدد آدرنال (همچنین به‌عنوان غدد فوق کلیوی نیز شناخته می‌شوند) می‌اندیشیم، ممکن است واژه استرس در ذهنمان تداعی شود. بخش قشری آدرنال تولید دو گروه اصلی از هورمون‌های کورتیکواستروئیدی را بر عهده دارند: گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها. یکی از تفاوت‌های آن‌ها این است که هورمون‌های بخش قشری برای حیات انسان ضروری هستند ولی هورمون‌های بخش مرکزی نه.

دکتر غلامپور در خصوص بیماری‌ها و اختلالات غدد آدرنال (غدد فوق کلیوی)، تخصص و تبحر لازم را دارا می‌باشند. ایشان به درمان اختلالات متداول و بیماری‌های پیشرفته غدد آدرنال ازجمله سرطان آدرنال می‌پردازند. این هورمون نیز، به‌نوبه خود، غدد آدرنال را وادار به تولید هورمون‌های کورتیکواستروئیدی می‌کند. مشکل می‌تواند ناشی از خود غده آدرنال باشد و یا به دلیل نقصی که در غدد دیگر به وجود می‌آید، باشد. پزشکان و متخصصین از انواع درمان‌های جراحی و دارویی برای اختلالات غدد آدرنال بهره می‌گیرند. فرایندی که هنگام استرس و یا تهدید وضعیت شما توسط سیستم عصبی سمپاتیک آغاز می‌شود.

غدد فوق کلیوی و اعمال آن

در بیماری کوشینگ که از رشد بیش از حد بخش قشری غده فوق کلیوی وجود می‌ آید، بافت چربی در نواحی گردن و پشت افزایش می ‌یابد، ولی دست‌ ها و پاها لاغر می‌ شوند، ضعف عضلانی عارض می‌ شود، و پوست نازک و استخوان ‌ها شکننده می گردند، و افسردگی و اضطراب و اختلال در حافظه نیز ایجاد می‌ شود. در بیماری آدیسون که در اثر تحلیل و کوچک شدن بخش قشری غده فوق کلیوی ایجاد می ‌شود، حجم و فشار خون و بازده قلبی کاهش می ‌یابد و ضعف و رخوت عمومی همراه با پیگمانتاسیون (ایجاد لکه‌های قهوه‌ای و سیاه) در نواحی نازک پوست به ویژه در لب‌ ها و نوک پستان ‌ها دیده می‌ شود. همچنین کورتیزول در متابولیسم مواد پروتئینی و چربی‌ ها، در حفظ فشار خون طبیعی، مقاومت عضلات، افزایش اسید معده، تکامل رشد ریه در جنین، جذب آب و سدیم در کلیه ‌ها، کاهش لنفوسیت ‌های خون و در بعضی از حیوانات در شروع و ادامه زایمان نقش موثری ایفا می ‌کند.

در واقع، بخش مرکزی غدد فوق کلیوی را می ‌توان جزئی از دستگاه عصبی سمپاتیک دانست، زیرا این اعصاب به سلول ‌های بخش مرکزی وارد شده اند و هر بار که دستگاه عصبی سمپاتیک تحریک می گردد، این سلول ‌ها نیز تحریک می‌ شوند و هورمون آدرنالین آزاد می ‌کنند. اگر این آندروژن ها در خانم ها بیشتر از حد طبیعی ترشح شوند، نشانه‌ هایی از صفات ثانویه جنسی مردانه مانند بم شدن صدا، پرمویی، کاهش رشد پستان‌ ها و بزرگ شدن کلیتوریس در آنها ظاهر می ‌شود که به آن “سندرم آدرنوژنیتال” گویند. به طور کلی آدرنالین همزمان با تحریک اعصاب سمپاتیک ترشح می ‌شود و موجب فراهم آوردن نوعی حالت آماده باش برای بدن می گردد تا شخص بتواند در مقابل اتفاقات ناگهانی یا ناگوار، آمادگی قبلی داشته باشد (مانند موارد ستیز، فرار یا …).

کورتیزول در ترمیم زخم ‌ها ، رفع التهاب بافت ‌ها، تجزیه پروتئین ‌ها و تبدیل آن ها به قند، مقابله با شرایط ناگوار بدنی و محیطی مانند بیماری، عفونت میکروبی، شوک‌ های عصبی و عاطفی، گرما و سرما دخالت دارد و به کمک بدن می ‌آید. کمبود هورمون ‌های بخش قشری غدد فوق کلیوی (هیپوکورتیکوئیدی) باعث بروز بیماری “آدیسون” و افزایش غیرطبیعی آن ها (هیپرکورتیکوئیدی) موجب بیماری “کوشینگ” می‌ شود. کورتیزول با کاهش نفوذپذیری مویرگ‌ ها، از نشت پلاسما به‌ داخل بافت‌ ها جلوگیری کرده و سبب کاهش التهاب و نیز التیام سریع ‌تر زخم‌ ها می‌ گردد. هنگامی که گلوکز (قند خون) مورد احتیاج نباشد، کورتیزول باعث افزایش ذخیره گلیکوژن (ذخیره قندی) در کبد و به مقدار کمتر در عضلات و قلب می ‌شود.

علل نارسایی غده فوق کلیوی کودکان بستری در بخش اطفال بیمارستان امام رضا (ع) مشهد

نشانی: تهران، بزرگراه اشرفی اصفهانی، نرسیده به پل بزرگراه شهید همت، خیابان شهید قموشی، خیابان بهار، نبش کوچه چهارم، پلاک 1. علل نارسایی غده فوق کلیوی کودکان بستری در بخش اطفال بیمارستان امام رضا (ع) مشهد. علل نارسایی غده فوق کلیوی کودکان بستری در بخش اطفال بیمارستان امام رضا (ع) مشهد. علل نارسایی غده فوق کلیوی کودکان بستری در بخش اطفال بیمارستان امام رضا (ع) مشهد.

کم‌کاری غدد فوق کلیوی، آدیسون: علت، علائم و درمان

این عارضه می‌تواند ناشی از وجود مشکلاتی در غدد فوق کلیوی باشد (که در این صورت بیماری آدیسون یا کم کاری اولیه غدد فوق کلیوی نام دارد) و یا ناشی از اختلال در سیگنال‌هایی باشد که مغز به غدد فوق کلیوی می‌فرستد تا فرمان ساخت هورمون کورتیزول را به آن‌ها بدهد (که در این صورت کم کاری ثانویه غدد فوق کلیوی نامیده می‌شود). درمان‌های ارائه شده برای بیماری آدیسون در کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی شامل تجویز هورمون‌هایی برای جبران کمبود هورمون‌های ساخته شده توسط غدد فوق کلیوی می‌باشد تا این هورمون‌های دارویی بتوانند نقش هورمون‌هایی که به طور طبیعی ساخته می‌شوند را ایفا کنند.

اگر بیماری کم کاری غدد فوق کلیوی در شما تشخیص داده شده است، لازم است که همواره یک دستبند یا گردنبند شناسایی که اطلاعات پزشکی شما بر روی آن ثبت شده باشد، به همراه داشته باشید تا در صورت وقوع موارد اورژانسی، وضعیت شما مشخص باشد. هورمون ACTH، غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند تا هورمون کورتیزول تولید کند، بنابراین اگر مقدار ACTH خیلی کم باشد، می‌تواند منجر به پایین بودن مقدار کورتیزول شود (که بیماری ناشی از آن، کم‌کاری ثانویه غدد فوق کلیوی نام دارد). پزشک شما (و یا متخصص غدد درون ریز، در صورتی که به پزشکی مراجعه کرده‌اید که در زمینه سیستم غدد درون‌ریز تخصص دارد) ممکن است معاینات و آزمایش‌های مختلفی را به منظور تشخیص بیماری آدیسون انجام دهد.

این غده که در مغز قرار دارد، هورمون‌های آزاد کننده و بازدارنده را ترشح می‌کند (یعنی هورمون‌هایی را که به سایر غدد درون ریز فرمان می‌دهند که ساخت هورمون محصول خود را شروع یا متوقف کنند). بنابراین اغلب افراد نیاز دارند که در زمان ابتلاء به بیماری‌های شدیدی مانند گلو درد عفونی یا آنفولانزای معده، مقدار داروی خود را دو تا سه برابر بیشتر از دوز معمول، مصرف کنند. سپس ماده‌ای به نام کوسینتروپین (یکی از مشتقات مصنوعی هورمون ACTH) به شما تزریق می‌شود و پزشک دوباره از شما خون می‌گیرد و مقدار کورتیزول را مجدداً اندازه‌گیری می‌کند. کلینیک فوق تخصصی غدد دکتر منشادی به ارائه خدمات مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری‌های غدد درون‌ریز در بخش بیماران سرپایی و نیز بستری بیماران اورژانسی می‌پردازد.

منبع